maandag 17 oktober 2016

Zwarte Piet; een blijvertje?

Sint Nicolaas met knecht
Nog een maand en dan is het weer zover; de intocht van Sinterklaas. Altijd weer een magische tijd voor klein en groot. Of nou ja dat was zo, want de discussie over de invulling wordt steeds heviger. Zelfs zo ernstig dat het voortbestaan van deze traditie, die toch vooral voor kinderen is bedoeld, wordt bedreigd. Waarom ook weer? Omdat er volwassenen zijn die het niet normaal vinden dat Sinterklaas wordt geassisteerd door Zwarte Piet. Het zou kunnen neigen naar racisme, maar is dat wel zo? En waar komt die traditie ook alweer vandaan?

Nicolaas van Myra
In Nederland wordt al zo'n vijf eeuwen lang de schoen gezet. Heel lang geleden voornamelijk door armen die wel wat extra's konden gebruiken. Bijkomend voordeel was dat rijke mensen zichzelf op die manier (anoniem) van hun goede kant konden laten zien. Maar ook voor die tijd werd de naam Sint Nicolaas al gebruikt. De traditie rondom de goedheiligman voert zelfs al eeuwen terug, naar een tijd waarin een bisschop uit Myra zich bekommerde om de mensheid. Die bisschop werd vermoedelijk geboren rond 280 in Patara (Turkije). Diverse legendes bevestigen zijn goedheid, voor zover een legende dat in objectieve zin kan uiteraard. Toch is het zo dat verschillende aspecten doorgevoerd zijn in het Sinterklaasfeest zoals wij dat vandaag de dag kennen. Zo is het strooigoed afgeleid van geschenken aan armen en is vijf december de laatste dag voor de sterfdag van die goede Nicolaas van Myra.

Knecht
Sint-Nicolaasfeest
door Jan Steen (1626 - 1679)
Aanvankelijk bezocht Sint-Nicolaas ons nog zonder knecht. Veel later, nadat onderwijzer Jan Schenkman in 1850 een boekje schreef getiteld Sint Nicolaas en zijn knecht, kwam hier verandering in. De hernieuwde traditie was geboren en vanaf dat moment werd de goedheiligman kennelijk te oud - toch alweer ruim 1500 jaar! - om alles alleen te doen. Er werd er een helper bij verzonnen. Die helper was een man met een Moors uiterlijk en gekleed als page. Heeft de schrijver met de keuze voor een dergelijk uiterlijk een fout begaan?

Meer helpers
De viering van Sinterklaas bestaat dus al eeuwen in Nederland en is met name vlak na de Tweede Wereldoorlog echt groot geworden. Dit kwam doordat meerdere Canadese soldaten zichzelf verkleed als Zwarte Piet beschikbaar stelden om zo vlak na de oorlog weer wat feest te brengen. Zo gingen we dus van één assistent naar een heleboel assistenten. Misschien hadden de Canadezen dat beter kunnen laten. Enkele jaren later vonden critici de uitdossing in de vorm van Zwarte Piet plotseling racistisch en een verwijzing naar slavernij. Een mening die ik slechts ten dele deel. Want wat mij altijd opvalt is dat die hulpvaardige Moor een behoorlijke mate van gezag heeft en als dank daarvoor ook nog eens zeer populair is onder zijn aanhangers; kinderen. Een graag geziene en gerespecteerde gast dus.

Tradities
Soms zijn tradities aan verandering onderhevig, maar ze laten zich in elk geval altijd lastig veranderen. Eenmaal ergens aan gewend zijn mensen namelijk niet zo snel tot andere gedachten te brengen. Daar is allerlei wetenschappelijk onderzoek naar gedaan waarop ik nu niet te diep wil ingaan. Maar dat pleit dus voor zowel de voor- als tegenstanders. Wanneer je dus nagaat dat de basis voor onze gedachten, die al lang geleden (in onze kindertijd) zijn gevormd, doorslaggevend is voor iemands standpunt, moet je welhaast concluderen dat de toch al schaarse energie beter aan andere zaken kan worden besteed. Naar mijn mening kunnen we dan ook beter stoppen met discussiëren over een onderwerp dat de discussie te weinig waard is. Dit schrijvende behoor ik wellicht tot de voorstanders van het feest in huidige vorm, maar ben ik daarmee dan automatisch racistisch?


Sprookjes
Natuurlijk vraag ook ik me soms af of Sinterklaas zo langzamerhand niet een beetje moet gaan automatiseren. Dan kan hij al die Zwarte Pieten laten vervangen door postbezorgers. Misschien kan hij zelf ook wel worden wegbezuinigd. Dan is meteen de gehele traditie om zeep geholpen, maar wat zou dat? Nee, ik heb een ander voorstel. Laten we nu gewoon stoppen met discussiëren over een onderwerp waarvan de doelgroep geen enkel probleem maakt. Dan kunnen we al onze kinderen gewoon weer eens per jaar een beetje geoorloofd in de maling nemen. Lachen toch? Vervolgens consumeren we gezellig samen al die chocomel, pepernoten en speculaas, want daarvan is tegenwoordig meer dan genoeg voor handen. Al dat vreetwerk ligt immers al vanaf de zomervakantie massaal in de winkelschappen.

Ik geloof al lang niet meer in Sinterklaas, maar ik geloof ook niet in sprookjes en die blijven ook bestaan. Sterker nog, sprookjes zijn naast vermakelijk vaak zelfs voorzien van nuttige boodschappen. Misschien moet juist daarom het Sinterklaasfeest blijven. En áls het feest uiteindelijk toch deels verdwijnt, dan passen we de liedjes gewoon een beetje aan. Ik ben alvast begonnen:

Zwarte Piet, wiedewiedeweer, ‘k hoor je wel, maar ik zie je niet meer.
Ik zet nooit meer mijn lege schoen, daar hoeft dan ook niemand meer iets in te doen.
Zwarte Piet, wiedewiedeweer, ‘k hoor je wel, maar ik zie je niet meer.