Oranje

Vorige week was het Koningsdag, de verjaardag van onze koning. Voor zijne koninklijke hoogheid de tweede keer dat hij met zijn gezin zichzelf kon presenteren aan het immer gewillige uitgelaten volk. Het was koud, maar de festiviteiten waren weer groots als vanouds en veel Nederlanders grepen deze Nationale feestdag aan om de bloemetjes weer eens lekker buiten te zetten. Uit recent onderzoek bleek dat het animo voor het Koningshuis wel wat is geslonken, maar dat maakte de feestvreugde er niet minder om. Het weer is voor velen soms bepalender vermoed ik. Tegelijkertijd vroeg ik me wel af wat nu precies de reden was van het feit dat onze koning juist de koning is. Een stukje geschiedenis dan maar.

Bewijs van moord

Willem de Zwijger
Onlangs bezocht ik museum het Prinsenhof in Delft. In mijn ogen een aanrader. Naast een prachtige tentoonstelling van de schilder Johannes Vermeer (1632-1675) is er veel te vinden over ons Koningshuis en het ontstaan daarvan.

Het begon allemaal met Willem van Oranje die de bijnaam De Zwijger kreeg – hij dacht meer dan dat hij sprak. Omdat hij van zijn neef René een erfenis ontving die hem de titel 'Prins van Orange' opleverde, mocht hij als elfjarige aan het hof van keizer Karel V in de leer. Een betrekking welke begon als page (schildknaap), ontwikkelde zich al vlug in een hechte vriendschap met de keizer, die tevens de koning van Spanje was.

Beeldenstorm
In 1555 trad Karel V af waarna hij werd opgevolgd door zijn zoon Filips. De wredere Filips had niet zo veel trek in de koude Nederlanden en benoemde daarom Willem tot stadhouder. De stadhouder stond onder gezag van de koning en was in feite de hoogste gezagvoerder van een gebied. Een lastige opdracht in die tijd en voor Willem ontstonden dan ook al snel problemen. Er heerste veel armoede in de Nederlanden en velen kwamen daarom in opstand. Dit resulteerde uiteindelijk in een godsdienstoorlog, ook wel de beeldenstorm genoemd. Er werden vooral veel relikwieën van katholieke kerken vernield. Voor de weifelende Willem ontstond een innerlijke tweestrijd. Trouw blijven aan de katholieke Spaanse koning of strijden voor een republiek waarin geloofsvrijheid mogelijk moest zijn. Het werd het laatste. Zo ontstond in 1568 een oorlog die tachtig jaar zou duren en waarin Willem van Oranje in 1584 werd vermoord, nadat hij zich met zijn familie schuilhield in Delft.

De bloedlijn

Koning Willem I

Nadat diverse generaties na Willem van Oranje de positie van stadhouder hadden bekleed, hield dit op met de in 1702 gestorven Willem III. Met zijn overlijden stopte de bloedlijn en er brak een stadhouderloos tijdperk aan. Omdat in 1747 Franse troepen de republiek binnenvielen, werd de roep om een nieuwe Prins van Oranje echter weer groter. Zodoende dat de verre neef van Willem III – een afstammeling van de broer van Willem van Oranje – naar voren werd geschoven als stadhouder. De kleinzoon van deze Willem IV zou later in 1813 de eerste soevereine vorst van De Nederlanden worden en zichzelf in 1815 kronen tot koning Willem I.

Republiek versus monarchie
Vorig jaar bestond onze monarchie 200 jaar en in de loop der jaren is er veel veranderd. Zo is er steeds minder macht voor het staatshoofd weggelegd. Waar koning Willem I en II nog relatief veel macht hadden, gold dat voor Willem III – tegen zijn zin in – al een stuk minder. Sinds 2012 mag onze vorst zelfs de informateur na verkiezingen niet meer benoemen, waardoor inspraak minimaal is geworden. Formeel nog wel staatshoofd, maar feitelijk plechtig vorst, en ik vind dat prima. De mensheid heeft altijd leiders nodig gehad, maar die hoeven natuurlijk niet te veel zeggenschap te krijgen.

Het koningshuis is naar mijn bescheiden mening dan ook niets meer dan de Public-Relations afdeling van Nederland. Wel een dure afdeling – volgens RTL vorig jaar zo'n € 40 miljoen –, maar ik geloof toch dat ons koningshuis een heuse bijdrage kan leveren aan de BV Nederland. En net zo als in een bedrijf gaan de kosten nu eenmaal voor de baat uit. Aan de andere kant kost een president als alternatief ook heel veel geld, en dan niet alleen tijdens het presidentschap. Wanneer zo'n president is afgetreden krijgt deze persoon immers vaak doorbetaald, al dan niet in de vorm van pensioen. Daarbij kan een president met (te) veel zeggenschap ook gevaarlijk zijn. Kijk maar naar de landen waar geen koningen of koninginnen zijn.

Feestvieren
Dan nog even terug naar de ceremoniële kant van de zaak. Naast prachtige paleizen, waarvan sommigen kunnen worden bezocht, bestaat nog altijd Koningsdag. Bij gebrek aan deelname aan het Europees voetbalkampioenschap, een uitgelezen dag om bij elkaar de chauvinistische gevoelens weer wat op te rakelen. Feestvieren is nu eenmaal goed voor de saamhorigheid onder de Nederlanders, die doorgaans toch al niet vaak erg trots zijn op eigen natie. Behalve dus wanneer het feest is. En dat Koningsdag een feest was, zullen velen de dag erna ongetwijfeld wel hebben gemerkt. Die Nationale feestdag kunnen we dan in mijn optiek ook maar beter goed blijven benutten. Weer of geen weer.